Jelenia Góra Cieplice
Cieplice zwane niegdyś Warmbrunn, co tłumaczone dosłownie znaczy „dobrze się ogrzać”, są od 1976r dzielnicą Jeleniej Góry. Od zakończenia II wojny światowej do tego czasu były odrębnym miastem zwanym Cieplice Śląskie- Zdrój.
Do 1935r była to wieś wypoczynkowa szczycąca się podobno opinią najstarszego uzdrowiska w Polsce.
Historia miejscowości sięga XIIIw, a pierwsze wspomnienie w dokumentach datowane jest na 1281r.Wówczas najmłodszy syn Bolesława II Rogatki- książę Bernard Lwówecki obdarzył Zakon Joannitów ziemiami leżącymi wokół Cieplic.
Od XIVw aż prawie do końca II wojny światowej historia miejscowości związana jest z rodem von Schaffgotsch zaliczanym do najpotężniejszych szlacheckich rodów na Dolnym Śląsku. Zwani początkowo Schoff lub Schaff posiadali siedziby w Miśni i na Łużycach i stamtąd w XIIw wyemigrowali na ziemie Pogórza Sudeckiego. Nazwisko oznaczało „owca” i właśnie to zwierzę znajdowało się w ich herbie.
Protoplastą rodu był Sibotho, po którym dziedziczył Gotsche Schoff oraz jego syn Gotsche Schoff II zostając panem na Gryfie i Chojniku czyniąc z zamku siedzibą rodu. Piastował stanowisko podstarościego Księstwa Wrocławskiego, Świdnicko-Jaworskiego oraz burgrabiego jeleniogórskiego.
W 1381r kupił część Cieplic stając się z czasem właścicielem całej wsi. Jemu również Kynast, bo tak zwał się wówczas Chojnik, zawdzięczał rozbudowę z 1393r. Ufundował zamkową kaplicę, nad którą prace trwały do 1403r. W owym czasie sprowadził do Cieplic Cystersów z Krzeszowa, którym podarował folwark z zabudowaniami i dworem jak też łąki i las. Był fundatorem cysterskiego klasztor jak też nakazał włościanom z Cieplic I Malinniaka odpracowanie robocizn na rzecz Cystersów. Już wówczas znane były zdrowotne właściwości cieplickiej wody i w 1404r książę podarował zakonnikom źródło z lecznicą wodą. Braciszkowie przyczynili się do powstania zabudowań sanatoryjnych, które razem z klasztorem należały do nich do momentu kasacji dóbr kościelnych w 1810r. Wtedy wszystkie klasztorne zabudowania trafiły do rodu von Schaffgotsch.
CIEKAWOSTKA
W latach 20tych XVIw Schaffgotschowie przyjęli wiarę protestancką i skończyło się dla Cystersów protektorowanie rodu. Warto napomknąć trochę o znaczących przedstawicielach. Hans Urlyk Schaffgotsch: jego czas to przełom XVI i XVIIw. Był w posiadaniu prócz Cieplic i Chojnika również Kowar i Żmigrodu. Ślub z piastowską księżniczką wzmocnił potęgę rodu. Brał udział w wojnie 30stoletniej, gdzie stanęli przeciw sobie katolicy i ewangelicy. Walczył po stronie katolików, co nie spotkało się z dobrym przyjęciem Piastów będących Kalwinami. W czasie jej trwania zmarła żona osierocając piątkę dzieci. Niestety, Hans uwikłał się w przysięgę zarówno Cesarzowi jak i dowodzącemu wojskami- Wallensteinowi, który spiskował przeciwko władcy. Na jego rozkaz zabito dowódcę trafiając przy okazji na dokumenty, na podstawie których oskarżony został o zdradę również von Schaffgotsch. Aresztowanego poddano torturom, po czym ścięto w 1635r. Rodzinie skonfiskowano też majątek. Wykupiła ona jednak zarówno dokument świadczący o zdradzie, być może podpis wymuszono torturami, oraz miecz. Ten znajduje się w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Rozprawiono się także z dziećmi Hansa będącymi po mieczu Schaffgotschami, a po kądzieli Piastami: wywieziono je do Czech i wychowano w wierze katolickiej.
Kolejnym wartym wspomnienia jest wnuk Hansa- Johann Anton, który przyszedł na świat w roku 1675 kiedy pożar zniszczył zamek Chojnik.
To on dzięki przywilejowi udzielonemu przez cesarza połączył herby Piastów i Schaffgots’ów widoczne nad wejściem do pałacu w Cieplicach. Ponadto nadał mu on tytuł hrabiego Rzeszy. Będąc niezwykle wykształconym powiększył rodowe majątki, utworzył Bibliotekę w pałacu w Sobieszowie, piastował urząd starosty śląskiego. Jego zasługi doceniono odznaczeniem Orderu Złotego Runa, którym honorowane są nieliczne najwybitniejsze postacie. Dobry czas się skończył wraz z rokiem 1740 kiedy Śląsk zajęły Prusy. Hrabia stracił wszystko, a mimo to złożył pruskiemu królowi hołd. Dwa lata później zmarł, a rodzina po raz kolejny musiała latami odzyskiwać dobra.
Jako trzeci na uwagę zasługuje ostatni właściciel m.i. Cieplic z przełomu XIX i XX stulecia- hrabia Fryderyk Schaffgotsch. Dzięki niemu biblioteczne zbiory zostały udostępnione chętnym ich zobaczenia, tworząc również muzeum. Przyszło mu zarządzać rodowym majątkiem w trudnych czasach, gdzie między wojnami trafił się również wielki kryzys. Jego syn Fritz zginął podczas II wojny światowej w wieku zaledwie 19 lat i jako ostatni z rodu spoczął w rodzinnej krypcie kościoła św. Jana Chrzciciela. Hrabia Fryderyk opuścił Cieplice w lutym 1945r i zmarł niespełna dwa lata później w Niemczech.
Początkowo siedzibą rodu Schaffgotsch był zamek Chojnik oraz dwór w Cieplicach powstały w XVw. W kolejnym stuleciu przebudowano go nadając renesansowy styl, czyniąc go następnie siedzibą rodu po pożarze jaki zniszczył zamek Chojnik w XVIIw. Przy dworze stanął również dom gościnny. Dwór wspomniano w 1687r kiedy goszczono w nim żonę króla Jana III Sobieskiego- Marię Kazimierę zwaną Marysieńką.
Kolejne prace nad wyglądem budowli rozpoczęto w 1770r przekształcając ją w barokowy pałac. Kiedy uległ zniszczeniu podczas pożarów z lat 1777 i 1783 okazał się na tyle uszkodzony, że nie odpłacało się go odbudowywać. Kolejny z rodu- Johann Nepomuk ufundował w miejscu pałacyku i domu gościnnego nową rezydencję. Prace trwały od 1784 do 1788r, a czuwał nad nimi architekt Johann Georg Rudolf. Stanęła budowla mająca cechy barokowe i klasycystyczne. W 1796r poczyniono również prace nad rozbudową parku, tworząc aleję wzdłuż której posadzono włoskie topole.
Pałac w Cieplicach umiejscowiony jest w centrum uzdrowiskowa przy Placu Piastowskim. Jest to budowla trzykondygnacyjna na planie litery C, posiadającą trzy skrzydła. Pokrywa ją czterospadowy dach z lukarnami. Od strony Placu znajduje się główne wejście ze wspomnianym wcześniej herbem. Wokół okien widoczne są zdobienia, a nad dekoracjami fasady pracował Augustin Wagner i kamieniarz Johann Pausenberger.
Również wiele pracy włożono we wnętrza, bogato zdobione dekoracjami, w sporej części zachowane do dziś. Na piętrze urządzono Salę Balową wg projektu mistrza Kurza z Kowar będącą obecnie aulą, z bogatą sztukaterią i medalionami, mozaiką na podłodze, dwoma piecami, licznymi lustrami, a wszystko oświetlał kryształowy żyrandol.
Prócz niej była tam też Sala Muzyczna oraz Sale: Niebieska, Biała i Złota, w których można zobaczyć umeblowanie jak też piece z epoki. Dawny gabinet von Schaffgotssch’ów pełni dziś rolę sekretariatu.
Prace z lat 60tychXIXw przeprowadzone w pałacowych wnętrzach nadały im styl historyzmu wracając dzięki niemu do minionych epok, a następnie przywrócono im z końcem tegoż stulecia klasycystyczny wygląd.
W XIXw podjęto prace nad wyglądem terenu wokół rezydencji. W 1818r postawiono bramę główną do parku, a rok później wg projektu Antona Mallickha nadano mu styl angielski. Pracował przy nim ogrodnik Walter z Bukowca. |Również od tej strony znajdują się wejścia do pałacu oraz balkon niegdyś wsparty sześcioma kolumnami, a dziś przestrzenie między nimi zabudowane są oknami.
W parku w niedługim czasie stanęła Galeria zaprojektowana przez Carla Gottfrieda Geiβlera mająca wygląd antycznej willi. Wewnątrz urządzono salę koncertową, salon gier, czytelnię, palarnię cygar oraz restaurację. W pobliżu postawiono w latach 1835-1836 neoklasyczny budynek Teatru Zdrojowego według projektu Alberta Tollberg’a, który połączono z galerią. Dziś mieści się tam Zdrojowy Teatr Animacji.
CIEKAWOSTKA
Plac Piastowski jest obecnie głównym deptakiem starówki w Cieplicach. Prócz wspomnianego pałacu znajduje się tam również wiele dawnych budynków uzdrowiskowych.
Na uwagę zasługuje też świątynia ewangelicka Zbawiciela wzniesiona w latach 1774-1779 zgodnie z projektem Demusa z Jeleniej Góry, z rokokowym wyposażeniem i emporami.
Warto wejść do barkowego kościoła Św. Jana Chrzciciela wybudowanego na początku XVIII stulecia w miejscu wcześniejszej świątyni. Tu nad pracami czuwał architekt Jentsch’a również z Jeleniej Góry.
Wewnątrz na szczególną uwagę zasługuje umieszczony w ołtarzu obraz z 1687r Michała Willmanna zwanego „śląskim Rafaelem”. W kościelnej krypcie jeszcze w latach 60tych XIXw spoczywały prochy 44 członków rodu von Schaffgotsch.
Jak już wspomniałam, pałac w Cieplicach należał do rodu von Schaffgotsch do 1945r. Miał szczęście, bo zawieruchę wojenną przetrwał w prawie nienaruszonym stanie. W jego wnętrzach zgromadzono eksponaty muzealne z Warszawy i Krakowa, gdyż służył jako skrytka Gűntera Grundmanna. Kiedy tamte ziemie „wyzwolili” czerwonoarmiści „zaopiekowali się” zgromadzonymi dobrami, a po ich odejściu w znacjonalizowanej rezydencji powstał najpierw lazaret. Następnie przeprowadzono prace remontowe trwające od 1948 do 1951r czyniąc go: internatem, domem wczasowym i nim w 1975r stał się własnością Politechniki Wrocławskiej był jeszcze siedzibą, gdzie kształcono Instruktorów Zuchowych.
W Cieplicach oprócz pałacowego parku warto spędzić czas w Parku Zdrojowym usytuowanym niedaleko niego oraz w założonym za nim Parku Norweskim.
Ten drugi powstał z początkiem XXw i jego nazwa ma związek z drewnianym budynkiem w stylu norweskiej restauracji, gdzie do 2013 mieściło się Muzeum Przyrodnicze. Przeniesiono je do dawnych budynków należących do Cystersów.
Odnośnie uzdrowiska, to Cieplice nadal słyną z termalnych źródeł z temperaturą dochodzącą nawet do 90stopni Celsjusza. Działają też Tężnie Cieplickie umiejscowione na bulwarze nad rzeką Kamienną. Dodatkowo od 2014 oddano do użytku Termy Cieplickie znajdujące się nieopodal Parku Zdrojowego będące kompleksem basenów.
Tak więc dawna nazwa Warmbrunn idealnie pasowała do miejscowości.
Archiwalne zdjęcia dodano dzięki Fotopolska.eu, autorem akwareli jest Andrzej Woźniak.