Rogoźnica
Między Strzegomiem a Jaworem leży Rogoźnica, dawne Groß Rosen, Klein Rosen (dwa osobne majątki), powojenne Rogozne lub Rogozno, a pod obecną nazwą widniejąca od 1948r. Pochodząca z końca XIIIw wzmianka mówi, że najpierw osadę wymieniono jako Rogozen, a następnie jako Rogosnitz.
CIEKAWOSTKA
Na obrzeżu Gross Rosen, w 1940r utworzono niemiecki obóz koncentracyjny, będący filią obozu Sachsenhausen. Działał do 12 lutego 1945r kiedy odszedł stamtąd ostatni transport więźniów. Pracowali oni po 12 godzin w nieludzkich warunkach, w kamieniołomie granitu oraz przy budowie kompleksu Riese.
Z końcem 1943r na jego terenie utworzono dodatkowo tzw. wychowawczy obóz pracy- placówkę Gestapo z Wrocławia, mający poprzez pracę reedukować młodych przestępców. Obóz w Gross Rosen był uważany za jeden z najcięższych obozów koncentracyjnych. Posiadał wiele filii na terenie Polski, Czech i Niemiec.
Cząstkę ogromu nieszczęść zobaczyłam w tamtejszym muzeum.
Na terenie obozu znajduje się zachowana ściana śmierci, mauzoleum i odremontowana brama główna. Z dawnych, drewnianych baraków pozostały tylko zarysy, gdyż jak się dowiedziałam rozebrała je miejscowa ludność.
Rogoźnica podzielona była niegdyś na dwa majątki: Rogoźnicę Wielką oraz Rogoźnicę Małą, które mogły pochwalić się pałacami, po których nie ma dziś śladu.
Najwcześniej wspomnianym właścicielem Rogoźnicy Wielkiej był w 1618r Konrad von Nimptsch. Później odnotowano: Friedricha von Mohla oraz jego spadkobierców aż do 1734r, kiedy dobra kupił baron Samuel von Richthofen. Do niego należały też majątki w Rusku, Bartoszówce oraz Goczałkowie Górnym i kiedy nabył Rogoźnicę Małą sprawił, że odtąd oba te majątki dziedziczyli spadkobiercy z jego rodu i byli oni ostatnimi przed końcem II wojny światowej właścicielami Rogoźnicy.
Rogoźnica Wielka w XVIIIw posiadała 2 szkoły, 2 folwarki, młyn wodny, kościół katolicki i ewangelicki z probostwami oraz liczne gospodarstwa. Liczba mieszkańców rosła, rozwijał się przemysł: działał kamieniołom i cukrownia, a wieś powiększyła się nie tylko o nowe gospodarstwa, ale też o 2 wiatraki, browar, gorzelnię oraz pałac.
Karl Bolko von Richthofen ze swoich majątków Rogoźnica Wielka, Rogoźnica Mała oraz z folwarku utworzył w 1889r fideikomis. Pierwszym jego spadkobiercą, który otrzymał dobra w formie majoratu, był najstarszy syn Karl Ernst będący porucznikiem. Ciekawostką jest, że był on trzykrotnie żonaty, bo pierwsze dwie żony odeszły krótko po ślubie, a ostatnia zmarła w 1934r. Przekazał on dobra w 1915r również jako majorat najstarszemu synowi z drugiego małżeństwa- Georgowi, który był starostą powiatu Niemcza. Majątek miał się całkiem nieźle: prócz pól, łąk, pastwisk, lasów, parków, ogrodu i kamieniołomu hodowano owce oraz działała mleczarnia.
Ród von Richthofen posiadał w Rogoźnicy Wielkiej swoją siedzibę – pałac, po którym nie ma dziś śladu. Budowla nim zyskała wygląd uwieczniony na fotografiach była rozbudowana z wcześniejszej, a następnie przebudowywana zyskując trzy kondygnacje w części centralnej, oraz o jedną niższe dobudowane skrzydło. Przy pałacu założono park ze stawem. Kiedy w 1945r do Rogoźnicy weszła Armia Czerwona przejęła posiadłość Richthofenów, rozkradła i zniszczyła pałac, po czym oddała go Polsce.
Zaniedbana, zniszczona i nadal rozkradana budowla została ostatecznie rozebrana. Pozostałością jest zaniedbany park oraz resztki zabudowań folwarcznych, w których działał zakład kamieniarski.
Z kolei Rogoźnica Mała wspomniana była w 1391r jako Weningen Rogosen, a najwcześniej wymienionym jej właścicielem był Johann von Hentschel, który zmarł w 1641r. Później, w 1736r stała się własnością wspomnianego wcześniej barona Samuela von Richthofena. Majątek, podobnie jak ten w Rogoźnicy Wielkiej, rozwijał się bardzo dobrze i posiadał: pałac, folwark, młyn wodny, gorzelnię, wiatrak, hodowano bydło i owce merynosy.
Pałac w Rogoźnicy Małej wzniesiony w XVIw, w przeciwieństwie do tego w Rogoźnicy Wielkiej pełniącego rolę rezydencji, służył wdowom oraz młodszym członkom rodziny. Była to budowla ładniejsza od pałacu z sąsiedniego majątku, ale nie posiadała tyle wygód, choć remontowano ja w latach 70tych XIXw.
Pałac otaczała fosa i można się było do niego dostać dwoma mostami. Czteroskrzydłowa, dwukondygnacyjna budowla ozdobiona renesansowymi szczytami i wieżami posiadała wewnętrzny dziedziniec z fontannami. Dwór ucierpiał pod koniec II wojny światowej, a reszty zniszczenia dokonali czerwonoarmiści. Można rzec, że ruinę przekazano władzom polskim, które ostatecznie wyburzyły ją razem z folwarkiem.
Pozostałością po pałacu są resztki zniszczonego parku i brama wjazdowa a wokół nowo powstałych zabudowań widać nadal fosę, milczącego świadka przeszłości.
Zarówno pałac w Rogoźnicy Wielkiej jak i ten w Rogoźnicy Małej możemy zobaczyć jedynie na zdjęciach udostępnionych mi przez Fotopolska.eu.