Mniej więcej w połowie drogi między Brzegiem a Strzelinem leży Oleśnica Mała z umiejscowionym na niewielkiej skarpie pałacem. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1189r kiedy była własnością książęcą.
Tamtejsza puszcza była miejscem polowań i z końcem XII stulecia książę Bolesław I Wysoki zbudował myśliwski zamek z kaplicą, gdzie przyjmował gości przybywających na łowy. Jego syn Henryk Brodaty przekazał to miejsce w latach 20tych XIIIw przybyłym z okolic Brunszwiku Templariuszom, którzy utworzyli pierwszą na tamtych ziemiach komandorię. Za ich czasów nie tylko rozbudowano otrzymaną posiadłość, ale założono nowe wsie. 
Kiedy zakon rozwiązano w 1312r majątek Templariuszy otrzymali Joannici, w których władaniu był przez następne 5 wieków. Dzięki Kawalerom Maltańskim Oleśnica Mała była w czołówce ich najbogatszych dóbr na Śląsku. Przebudowany pod koniec XVIw zamek zyskał renesansowe, północne skrzydło.
Joannicka komturia została zniszczona przez Husytów w 1438r, przez wojska polskie w 1478r oraz przez Szwedów w czasie wojny 30stoletniej. Odbudowaną około 1650r budowlę dotknęło kolejne nieszczęście- pożar z 1706r. Po tym nieszczęściu ówczesny komtur postanowił o budowie nowej siedziby i tym sposobem w 1711r stanął składający się z trzech skrzydeł klasztor z umieszczonym wewnątrz dziedzińcem oraz kościołem w południowym skrzydle. 
Niestety, w 1810r miała miejsce kasata klasztorów i majątek zakonny stał się własnością Prus.
W niedługim czasie król Fryderyk Wilhelm III Hohenzollerm w dowód wdzięczności za zasługi podczas wojny z Napoleonem dał dobra oleśnickie feldmarszałkowi Ludwigowi Yorck von Wartenburg’owi, którego spadkobiercy pozostali w posiadaniu majątku do końca II wojny światowej.
Kościół wchodzący w skład założenia pałacowego pozostawał katolicki, mimo że hrabiowie byli ewangelikami.
CIEKAWOSTKA
Pruski król nadał wspomnianemu właścicielowi Oleśnicy Małej tytuł hrabiowski: Yorck von Wartenburg co miało nawiązywać do nazwy miejscowości, gdzie wojska generała sforsowały Łabę. Odtąd tytuł ten dziedziczyli potomkowie Ludwiga.
W 1815r kolejny z rodu- hrabia Johann Dawid rozbudował pałac w Oleśnicy Małej. Prace trwały pięć lat i wówczas rezydencję powiększono o czwarte skrzydło. Później pałac był modernizowany w 1870r oraz za czasów kolejnego z rodu- Heinricha, w latach 1904-1905. W tym czasie budowla zyskała wieżę oraz oranżerię. Ostatnim właścicielem dóbr w Oleśnicy Małej był Peter Yorck von Wartenburg.
CIEKAWOSTKA
Peter Yorck von Wartenburg należał do tzw. Kręgu z Krzyżowej– organizacji zrzeszającej niemieckich opozycjonistów antyhitlerowskich działających w czasie ostatniej wojny właśnie w Krzyżowej. Nazwę organizacji nadało Gestapo, a inicjatorami powstania grupy byli hrabiowie Helmut James von Moltke z Krzyżowej oraz właściciel Oleśnicy Małej.
Po nieudanym zamachu na Hitlera z 20 lipca 1944r stracono biorących w nim udział, a 8 sierpnia ten sam los spotkał właściciela Oleśnicy Małej- stracony został w Berlinie za współudział w planowaniu zamachu. Jego postawa została upamiętniona na tablicy umieszczonej na ścianie jego dawnego pałacu.
Po zakończeniu II wojny światowej pałac przejęło państwo polskie przekazując w zarząd PGRowi, a od 1955r działa w nim Zakład Doświadczalny Hodowli i Aklimatyzacji Roślin.
Ostatnie prace remontowe miały miejsce w latach 70tych XXw.
Przy pałacu warto zwrócić uwagę na kamienny średniowieczny stół sędziowski, nagrobek ulubionego konia feldmarszałka Siwka z Möckern. Poza tym pałacowa wieża Zofii posiada ciekawy wiatrowskaz w kształcie pawia.
Kiedy tam byłam akurat zakwitła stojąca na pałacowym dziedzińcu agawa. Ciekawy widok, zwłaszcza, że agawy kwitną tylko jeden raz w swoim życiu a potem giną- są hapaksantami. Należy mieć nadzieję, że ta wytworzy odrosty korzeniowe, bo tak często agawy robią, dzięki czemu będzie żyła nadal.
W parku prócz stawu z aleją grabową znajduje się mauzoleum rodziny Yorck von Wartenburg- ośmioboczna budowla projektu Carla Gottharda Langhansa. Nad wejściem do mauzoleum umieszczono herb rodziny York von Wartenburg z łacińską sentencją: Nec Cupias, Nec Metuas co oznacza „Nie pożądaj ani nie lękaj się”.
Wewnątrz pałacu prócz oryginalnego belkowego stropu w dawnej bibliotece podziwiać można rokokowy kaflowy piec.
Ciekawy jest również przypałacowy kościół, przy wejściu do którego umieszczono kamień pręgierzowy, zaś wewnątrz w ołtarzu znajduje się datowany na 1733r obraz Wniebowzięcia NMP. Można tam też zobaczyć jak niegdyś wyglądało założenie pałacowe w Oleśnicy Małej.
Archiwalne zdjęcia dodano dzięki Fotopolska.eu.
