Kolejne ciekawe miejsce w Małopolsce to pałac w podkrakowskich Balicach kojarzonych głównie z lotniskiem. Wieś wspomniano już w 1229r w bulli papieża Grzegorza IX kiedy należała do klasztoru tynieckiego. Później właścicielem byli Toporczykowie z Morawicy i linia rodu władająca Balicami przybrała nazwisko Baliccy, a odkąd w Ossolinie powstała ich siedziba rodowa zwali się Ossolińskimi.
W 1517r Ossolińscy sprzedali wieś Zofii z Bethamów Bonerowej. Jej mężem był Seweryn Boner- żupnik, burgrabia krakowski piastujący również stanowisko nadwornego bankiera Zygmunta Starego. Poza tym był starostą Oświęcimia, Zatora, Rabsztyna, Czchowa i Biecza. W 1518r wybudował w Balicach, w miejscu dawnej siedziby rycerskiej, luksusową rezydencję- modrzewiowy dwór w stylu włoskim. Po jego śmierci majątek trafił w ręce syna Jana, który nie pozostawił potomka i tym sposobem wieś otrzymała jego siostra Zofia- żona Jana Firleja. Nowi właściciele nie tylko odnowili dworek, ale również założyli ogród z owocowym sadem, gdzie znalazło się wiele egzotycznych drzew.
CIEKAWOSTKA
Marszałek wielki koronny i wojewoda krakowski Jan Firlej gościł w swoich włościach króla Henryka Walezego, któremu zapewne nie tylko dworek, ale i przyjęcie przypadło do gustu skoro stwierdził: „tu dopiero czuję się królem”. Wrócił tam powtórnie, by trzymać do chrztu jego syna Henryka. Za czasów tej rodziny balicka rezydencja gościła również dwie żony króla Zygmunta III arcyksiężniczki: Annę Austriaczkę w 1592r oraz Konstancję Austriaczkę w 1605r.
W niedługim czasie Jan Firlej zmarł i w 1574r majątek przeszedł na syna Mikołaja, który w późniejszym czasie został wojewodą krakowskim. Nim minął XVIw Mikołaj pożegnał ten świat i po 1610r Balice oddano w dzierżawę Piotrowi Kochanowskiemu- bratankowi wieszcza z Czarnolasu. Potop Szwedzki odcisnął swoje piętno na budowli- dworek został ograbiony i zniszczony.
Pod koniec XVIIw Balice stały się własnością burgrabiego krakowskiego Franciszka Szembeka, a po jego śmierci w 1693r jego syna Jana.
Dzięki kanclerzowi wielkiemu koronnemu we wsi stanął nowy pałac. Powstała budowla na planie zbliżonym do kwadratu posiadała po bokach wysunięte narożne pawilony, reprezentacyjne piętro, na które wiodły lustrzane schody. Budowlę zdobił trójkątny fronton wsparty czterema jońskimi kolumnami.
Pałacyk jednak już w połowie kolejnego wieku popadł w ruinę, ale odnowiła go kolejna właścicielka- Urszula Darowska obejmując tamtejszy majątek na początku XIXw. Od niej pałac trafił do syna Sotera Darowskiego będącego przewodniczącym krakowskiej Loży Wolnomularskiej Przesąd Zwyciężony.
CIEKAWOSTKA
Na wschodniej elewacji pałacu znajduje się słońce z oczami, ustami i nosem wykonane techniką sgraffito, imitujące zegar słoneczny.
Jest najprawdopodobniej symbolem masońskim i powstało w czasie, gdy pałac należał do Urszuli Darowskiej, której syn należał do wspomnianej Loży.
Wśród dość często zmieniających się później właścicieli Balic była Anastazja Sołtykowa około 1840r, jej syn od 1886r oraz pochodząca z Węgier rodzina Homolacs, której przedstawiciel- Stanisław, powstaniec styczniowy, sprzedał wieś w 1887r Dominikowi Radziwiłłowi. Dzięki niemu pałac przeżył prawdziwe odrodzenie. Prace powierzono architektowi Tadeuszowi Stryjeńskiemu, któremu pomagał praktykant Zygmunt Hendel. W latach 1887-1894 barkowa rezydencja została powiększona o oficynę, a wnętrza i elewacje poddano gruntownym przekształceniom.
CIEKAWOSTKA
Dominik Maria Radziwiłł poślubił pochodzącą z Hiszpanii arystokratkę Dolores de Agramonte. Wybrankę serca, wywodzącą się ze starego rycerskiego rodu z Nawarry, poznał na balu w Paryżu, gdzie po ślubie zamieszkali. Pałac w Balicach był dla nich letnią rezydencją i w wystroju wnętrz często spotykanymi elementami zdobniczymi są stylizowane monogramy ich imion.
Zimę spędzali w Paryżu, gdzie pomagali w Zakładzie św. Kazimierza opiekującym się polskimi weteranami powstańcami.
W trakcie prowadzonych prac remontowych pałacu, pod jego środkową częścią odkryto murowane piwnice z datowanymi na XIII-XIVw portalami. Ponadto właśnie wtedy na elewacji okryto wspomniane słońce.
Radziwiłłowie dbali nie tylko o pałac, ale również o należące do nich folwarki, młyny i gorzelnie, którymi dobre zarządzanie przynosiło zyski. Po Dominiku majątek przejął w 1926r jego syn Hieronim, który przykładem ojca dobrze rozporządzał majątkiem i był ostatnim właścicielem Balic do 1945r.
CIEKAWOSTKA
Hieronim Radziwiłl urodził się w Caness w 1885r. Od 1904r studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim początkowo na Wydziale Prawa, a później na Studium Rolniczym. Po zamieszkaniu w Balicach z zamiłowaniem zajmował się gospodarstwem. Nie przejawiał natomiast ambicji politycznych mimo, że dla monarchistów był świetnym kandydatem do korony, zwłaszcza po ślubie z Renatą będącą córką pana na Żywcu-arcyksięcia Habsburga.
Ślub odbył się na zamku w Żywcu i był wielkim wydarzeniem towarzyskim. Małżonkowie doczekali się szóstki dzieci: dwóch córek- Marii i Eleonory oraz czterech synów: Dominika, Karola, Alberta i Leona. Mimo luksusu jakim otaczali się Radziwiłłowie nie ominęły ich nieszczęścia. W 1920r świat opuściła księżna Dolores.
W 1932r na gruźlicę zmarł syn- książę Albert mając zaledwie 18 lat i z tego samego powodu świat opuściła w 1935r arcyksiężna Renata. W dwa lata po śmierci żony książę Hieronim ożenił się ponownie z Jadwigą Anielą Radziwiłł będącą młodszą od niego o 20 lata.
Wraz z nastaniem II wojny światowej Radziwiłłowie opuścili Balice zabierając z sobą dobytek, ale gdy dotarli do Tarnowa zawrócili. Kiedy pałac zajęli Niemcy rodzina przeniosła się do pałacowej oficyny. W styczniu 1945r do Balic weszli Rosjanie czyniąc z rezydencji swoją kwaterę niszcząc ją doszczętnie, bo nie dość, że rozkradli wszystko co wartościowe, to palili zabytkowymi meblami.
CIEKAWOSTKA
Książę Hieronim podczas wojny współpracował z konspiracyjną organizacją ziemiańską wspierającą Armię Krajową. Razem z rodziną pomagał miejscowej ludności zaopatrując ją w żywność i pieniądze.
Gdy z końcem wojny do Balic dotarli Rosjanie aresztowali księcia i jego syna Leona, którzy najpierw trafili do więzienia na Montelupich w Krakowie, a następnie razem z innymi więźniami, po 11 dniach strasznej podróży towarowym pociągiem, dotarli do Ałczewska w Zagłębiu Donieckim. Nie pomogły prośby króla Jerzego VI, który za pośrednictwem brytyjskiego ministra interweniował u samego Mołotowa. Książę Hieronim zmarł z wyczerpania i choroby 6 kwietnia 1945r i spoczął bez trumny nieopodal obozu. Cudem udało się rodzinie wyciągnąć stamtąd Leona, który po zwolnieniu udał się do Francji skąd wyjechał do Argentyny, gdzie zmarł w 1973r w wieku 86lat.
Do Balic nie powróciła również reszta rodziny, która podobnie jak Leon zamieszkała za granicą. Po zakończeniu II wojny światowej pałac przekazano Uniwersytetowi Jagiellońskiemu, a od 1950r należy do Instytutu Zootechniki. Poza tym odbywają się w nim konferencje i wesela.
Archiwalne zdjęcie dodano dzięki Fotopolska.eu
