zamek Wronin w Czorsztynie

… 15 czerwca 1651r do bram pozbawionego załogi zamku zapukał Aleksander Kostka-Napierski- oficer wojska polskiego, przedstawiając wystraszonej służbie list od króla, który pozwalał na przejęcie zamku oraz przygotowanie go do obrony. Przejął więc zamek, ale na prośbę o działa i proch odpowiedziano mu oblężeniem warowni. Gdy zaczęło brakować żywności i amunicji towarzysze ujęli i wydali swojego dowódcę, który okazał się wysłannikiem Bohdana Chmielnickiego. Okazało się bowiem, że nawoływał chłopów do buntu przeciw panom jak też do przyłączenia się do buntowników mających z oddziałami węgierskimi uderzyć na Kraków. Został za to skazany na nabicie na pal i wyrok wykonano 18 lipca tego samego roku w Krakowie.

Legenda taka krąży o przywódcy powstania chłopskiego, który swój początek miał na zamku Wronin w Czorsztynie.

Niedaleko Niedzicy, właściwie po sąsiedzku, leży Czorsztyn– wieś z pięknymi ruinami zamku Wronin, który widoczny jest z zamku Dunajec, bo stoi na szczycie znajdującym się po drugiej stronie jeziora Czorsztyńskiego.

Pierwsze zapiski o grodzie pochodzą z 1320r kiedy zwany był Wroninem, natomiast nazwa Czorsztyn pochodzi najprawdopodobniej od niemieckiego Schorstein i oznacza wystającą ostro sterczącą skałę.

Pierwszym właścicielem drewniano- ziemnej strażnicy był w połowie XIII w szlachcic ziemi krakowskiej- Piotr Wydżga herbu Janina. Na przełomie wieków XIII i XIV wybudowano 10ciometrową, wolno stojąca, okrągłą wieżę o murach grubości 3m. Pozostałości najstarszego elementu zamku jakimi są resztki wieży zachowały się w murach zamku średniego.

Gdy Czorsztyn stał się własnością króla Kazimierza Wielkiego wzgórze otoczono grubym na 2 metry murem. Wieża należała do zamku średniego, w którego murach znajdowała się brama wjazdowa, z kolei zamek górny tworzył budynek mieszkalny powstały wzdłuż części murów. Zamek ten nie tylko był warownią graniczną, ale strzegł również szlaku handlowego wiodącego z Krakowa do Budy oraz miał w pewnym stopniu uniemożliwić dalszą kolonizację przez Węgry tamtejszych ziem. Jako własność króla stał się starostwem- jednym ze starostów był podobno rycerz Zawisza Czarny, ale niestety nie ma na to dowodów na piśmie.

Przez wieki warownia miała wielu właścicieli, a oprócz już wspomnianych warto wymienić m.in. starostów: Mikołaja ze Skawiny ,Piotra Kmitę z Wiśnicza, Józefa Potockiego z Monasterzysk.

Zamek Wronin był często miejscem postoju czy schronienia ważnych osób.
W XIIIw jak głosi podanie- uciekając przed Tatarami ukrył się tam Bolesław Wstydliwy wraz z żoną Kingą. Podczas podróży na Węgry zatrzymał się tam król Kazimierz Wielki oraz Ludwik Węgierski. W zamku goszczono króla Jagiełłę, a w 1384r witano przyszłą królową Polski- Jadwigę. W 1655r podczas Potopu Szwedzkiego do zamku zawitał Jan Kazimierz, który przekazał Jerzemu Lubomirskiemu do zabezpieczenia skarb koronny, insygnia koronacyjne oraz archiwum państwowe, a sam wyruszył do Głogówka. W 1769r zamkowe ruiny stały się bezpieczną kryjówką dla konfederatów barskich.

Budowla był wielokrotnie przebudowywana. W XVw dobudowano przy wjeździe do zamku budynek bramny, powstała zapadnia oraz drugi ciąg murów, w którym umieszczono bramę wjazdową z kolejnym budynkiem bramnym. Następny wiek przyniósł powstanie zamku dolnego, a miejsce wieży zamku średnim zajęły zabudowania gospodarcze. Na terenie tej części warowni powstała również studnia, która zastąpiła dotychczasową cysternę znajdująca się pomiędzy zamkiem średnim a górnym. W XVIIw z kolei zmodernizowano system obronny oraz rozbudowano zabudowania mieszkalne zamku górnego i wykończono je attyką. Ponadto w miejscu bramy wjazdowej na zamek średni stanęła czterokondygnacyjna baszta zwana wieżą Baranowskiego, z której można było prowadzić ostrzał artyleryjski.

CIEKAWOSTKA

Starosta Baranowski, będący budowniczym wieży, zrobił dużo dobrego dla zamku, ale wśród miejscowej ludności nie cieszył się dobrym zdaniem. Uważany był za pana srogiego i okrutnego: odbierał chłopom ziemię, a przeciwników karał wiążąc do drzewa i zrzucając na skały. Na pamiątkę tych zdarzeń jedno z miejsc w Pieninach nazwano: Flaki i można domysleć się skąd owa nazwa.

Warownia nie oparła się walkom i napadom. W 1434r wojska Jagiełły rozprawiły się z husytami napadającymi i rabującym tamte ziemie. W 1598r napadł i złupił ją Olbracht Łaski. W 1651r zamek zajęli zbuntowani chłopi pod wodzą Aleksandra Kostki- Napierskiego, którzy ostatecznie zostali pokonani przez wojska biskupa krakowskiego, Z kolei w latach 1734- 1736 spustoszyły go wojska kozackie.

Mimo rozbudowań i przebudowań, zamku nie oszczędziły zniszczenia oraz rabunek towarzyszący walkom. Jakby tego było mało, pod koniec XVIIIw resztki ocalałych i zamieszkałych zabudowań strawił pożar, który wybuchł od uderzenia pioruna. Nim nastąpił czas rozbiorów Polski tamtejsze ziemie przejęli Austriacy, jednak zamek pozostawili Potockim dożywotnio jako starostwo czorsztyńskie, którego kres nastąpił wraz ze śmiercią Ludwiki Potockiej. Zamek przestał pełnić swoją rolę obronną, a na dodatek w dużej części spłonął podczas kolejnego pożaru z końca XVIIIw. Ostatecznie również ruinę przejęli w 1811r Austriacy i wystawili ją na sprzedaż. W wyniku licytacji pozostałości zamku kupili Drohojowscy i byli właścicielami do 1945r mieszkając w drewnianym dworze niedaleko zamku.

CIEKAWOSTKA

Ostatnich właścicieli posądzono o niszczenie ruin i by odeprzeć nieprawdziwe posądzenia, Jan Marceli Drohojowski wydrukował broszurę. To, co nazwano niszczeniem było niczym innym jak pracami wykopaliskowymi oraz wzmacnianiem osuwających się murów. Z kolei, co znaleziono podczas owych wykopalisk rodzina wyeksponowała w altanie swego dworu. Znaleziony wówczas średniowieczny miecz znajduje się w Zakopanem, w Muzeum Tatrzańskim. Ponadto w 1922r rodzina ta wokół zamku utworzyła rezerwat będący zalążkiem Pienińskiego Parku Narodowego.

Po zakończeniu II wojny światowej majątek rozparcelowano. W latach 50tych Xxw oraz w 1992r przeprowadzono prace zabezpieczające i w 1994r zamek górny udostępniono do zwiedzania.

Obecnie zamek Wronin w Czorsztynie jest niezwykle malowniczą ruinę. Z tarasu zamku górnego możemy podziwiać widok na okolicę: Dunajec, Pieniny, Tatry oraz zamek Dunajec. W miejscu tarasu niegdyś znajdowała się kaplica oraz pomieszczenia mieszkalne, które zdobiła wspomniana wcześniej attyka, zaś w murze znajdował się ganek strażniczy.

Z tarasu schodzi się przez klatkę schodową gdzie trafia się do dwóch komnat: piwnicy, w której można zobaczyć kamienne elementy z XVIIw oraz do dawnej strzelnicy, gdzie urządzono sklepik. Warto zwrócić uwagę również na głęboki otwór wykuty w skale, który nim powstała studnia pełnił rolę cysterny na wodę. W tej części zamku mieściła się kiedyś również kuchnia.

CIEKAWOSTKA

Od strony jeziora na ścianie widoczny jest łuk w murze, ale nie jest to dawna brama prowadząca do zamku górnego, jak można by wnioskować po kształcie. Jest to sklepienie, dzięki któremu zewnętrzny mur warowni mógł swobodnie połączyć się z naturalnym ubytkiem w skale.

Odwiedziny w zamku Czorsztyn jak również w Niedzicy należy uwzględnić koniecznie będąc w tamtych stronach np. wybierając się na spływ Dunajcem. Żadne zdjęcia nie są w stanie przekazać tego, co na własne oczy zobaczymy z miejsc widokowych obu zamków. Między nimi kursują dość często gondole i wówczas z jeziora Czorsztyńskiego możemy obejrzeć obie budowle.